Fıkhın Sözlük Anlamı Fıkıh, asli itibariyle Arapça bir kelimedir. Bir şeyi bilmek, bir şeyi anlamak, kavramak demektir. İnce ve keskin anlayış, derin kavrayış konuşanın sözündeki gayesini anlamak manaları da, bu kelimenin kapsamı içindedir. Örneğin Kur’an-ı Kerim’de: “Dediler ki: Ey ?uayb! Biz senin söylemekte olduğundan bir çoğunu anlamıyoruz.” “Böyleyken, ne oluyor ki bu kavme, hiçbir sözü anlamağa çalışmıyorlar?” “Ancak münafıklar (bunları) kavramıyorlar.” buyurulmaktadır. Bunlar ve bu tarz ayetlerde geen fıkıh kelimesi, verilen anlamıyla kullanılmaktadır. Yine Rasulullah (sav)’da şöyle buyurmaktadır: “ALLAH (cc), kime hayır dilerse onu dinde fakih (ince anlayış sahibi) kılar.” b- Fıkhın Terim Anlamı Genel anlamıyla “ALLAH’ın şeriatının hükümlerini bilmek” olarak tanımlanır. daha ayrıntısıyla, “ayrıntı delillerinden alınmış şer’i, ameli hükümleri bilmek” şeklinde ifade edilir. Ya da bu hükümlerin tamamına denir. “Bilinen hükümlerden yola çıkarak, bilinmeyen hakkında yargıya varmak” şeklinde de tanımlanır. ?er’i demek ALLAH’ın diniyle, ameli ise ahlak ve inanca ait olmayan, pratik uygulamalarla ilgili hükümlerdir. Buna günümüz literatüründe “İslâm Hukuku” adını da veririz. c. Müctehid İmamlara Göre Fıkhın Tanımı Fıkıh için iki meşhur tanım vardır. aa. İmam Ebu Hanife’ye Göre Fıkhın Tanımı Kendi fıkıh ekolunu oluşturmuş büyük müctehid İman Ebu Hanife (rh.a) fıkhı şöyle ifade eder: “Kişinin kendi lehindeki ve aleyhindeki şeyleri bilmesidir.” Bir başka deyişle fıkıh, “İnsanın ameli yönden lehine ve aleyhine olan şeyleri (hak ve vecibeleri) bilmesidir.” Bu ifade de, şeylerden maksat ameli şer’i hükümlerdir. ?er’i, açıkça yüce ALLAH’ın emirlerinden ve yasaklarından çıkarılan demektir. Böylece tanımda inançla (akaid), ahlakla ve kelam ilmi ile ilgili kısımlar çıkmaktadır. Hükümler ise, Yüce ALLAH’ın insanların karşılıklı ilişkilerini düzenlemek üzere koyduğu nizam ve emirlerdir. Böylece bu tanımda, insanların yararına ve zararına olan şeyleri bilmesi, davranışları ayarlaması kastedilmektedir. ab. İmam ?afii’nin Fıkhı Tanımı Kendi fıkıh ekolunu oluşturmuş büyük müctehid İmam ?afii (rh.a)’de, fıkhı şöyle tarif eder: “Dinin ameli hükümlerini, ayrıntılı delillerinden alarak ve çıkararak bilmektir.” Bir başka deyişle, “Amele ait şer’i cüzî hükümleri tafsili delillerinden istinbat yoluyla bilmektir.” Görüldüğü üzere, tanımlar farklı görünse de, sonucu itibariyle aynı anlamları ifade etmektedir. Özünde insanın yararına ve zararına olan hükümleri bilme hadisesi vardır. Bu tanımlardan anlaşılacağı üzere, fıkıh, hayatın kendisidir. Hayatta olup biten bütün olayların, ilişkilerin sınırını, boyutunu ve kapsamını ifade ediyor. Bütün bunları açıklamakta fıkıh ilmi ile mümkün oluyor. Fıkıh ilminde derinleşen, uzmanlaşan kişiye “fakih ve müctehid” denir. Bu alimlerin yazdıklarına fıkıh kitapları adı verilir.
